kucuk menderes

BİRGİ

Bir zamanlar Aydınoğlu Beyliği’ne başkentlik yapan, zengin bir kültüre ve bir o kadar da etkileyici coğrafi çevreye sahip olan Birgi Beldesi, Bozdağların güney eteklerinde Ödemiş’e 9 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Ödemiş ve çevresinin tarihsel turizm ve inanç turizmi merkezidir. Birgi 5000 yıl öncesine uzanan kesintisiz bir tarihe sahiptir. Geç kalkolitik ve Tunç devirlerini yaşamış, Lidya, Pers, Bergama krallıklarının, Roma ve Bizans İmparatorluklarının egemenliğinde kalmış, sırasıyla Dioshieron, Pyrgion ve Christopolis isimleriyle anılmıştır.1308 yılında Aydınoğlu beyliği ile başlayan Türk egemenliğiyle oluşan Selçuklu ve Osmanlı uygarlıkları Birgi’nin tarihsel ve kültürel kimliğini oluşturmaktadır. Bu dönemler ait mimari mirası yoğun ve kalıcı olarak taşımaktadır. Aydınoğlu beyliğine başkentlik yapan Birgi, Beyliğin kuruluşunun 700. yılı (2008) heyecanını yaşamakta ve gönençli geçmişiyle dimdik ayakta durmaktadır. Kent kuvayı milliyenin önemli öncülerinden biridir.Birgi günümüzde Ödemiş’e bağlı bir beldedir. Birgi’nin nüfusu 2393 (2007) tür. Birgi Ödemiş çevresi ve Küçükmenderes havzasının adeta açık hava müzesidir. İlginç doğası, yeryüzü şekilleri, binlerce yıldır bereketle akan Birgi deresi, çok daha önceleri akan ve kurumuş dereciklere ait derin kuru vadileri ve çevresindeki bu alanlara yayılan bağ ve bahçeleri ile tam anlamıyla korunmuş bir yerleşim birimdir. Bu doğal zenginliklerin ortasında, Bozdağların güney eteklerindeki birikinti konisine kurulan 5000 yıllık birikim ve yerleşimler günümüzde korumanın öneminin anlaşılması ile hızla kazanılmakta ve gönençli geçmişini yaşayan günümüz coğrafyasıyla uyumlu bir geleceği hazırlamaktadır.

Son on yıl içinde ÇEKÜL Vakfı, Birgi belediyesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinin ortak çabaları ve son yıllarda bu gayretlere Celal Bayar Üniversitesinin katılımıyla Birgi özgün kimliği ile ayağa kalmakta ve Küçükmenderes havzasının önemli bir “turizm beldesi” olarak ortaya çıkmaktadır. Birgi’de son on yıl içerisinde adeta gelenekselleşen yaz okulları ve üniversitelerin katılımlarıyla yapılan Ağustos ayı etkinlikleri görülmesi gereken gayretler olarak dikkati çekmektedir.

Akdeniz iklimini tüm karakteristikleriyle yaşayan beldede Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 24°C, Ocak ayı ortalaması 5°C ve yıllık sıcaklık ortalaması değeri 15°C dir.Yıllık yağış miktarı yaklaşık 800 mm.dir. Bu iklim özellikleri Zeytin ve İncir tarımını yörenin kültürel bir unsuru haline getirmiştir. El işi, oya ve mekik işleri, iğne oyaları yörenin talep edilen kültürel ürünleridir.

Birgi’de ziyaret edilecek en önemli unsurlar; Aydınoğlu Mehmet Bey Camii (Ulu Camii), Aydınoğlu Mehmet Bey Türbesi, Sultan Şah Türbesi, Çakırağa Konağı, Kale Medresesi, Sasalı Hamamı, Çarşı Hamamı, Sandıkkerimoğulları Konağı, Beyler Çeşmesi, Karaoğlu Camii, Dervişağa Hamamı, Dervişağa Medresesi, Dervişağa Camii, Bıçakcı Esseyit Hacı Ali Ağa Çeşmesi, Pankunduz (Küp Uçuranlar Kulesi), Kütüphane, Güdük Minare Mescidi, Demir Mağaza, Umurbey Heykeli, İmam-ı Birgivi Kabri’dir. Ayrıca restore edilerek kazanılan Birgi evleri ve sivil mimari örnekleri-sokaklar ziyaret edilmesi gereken mekanlardır.

Birgi’de koruma ve tanıtmanın odağı durumunda olan Birgi ÇEKÜL Çevre ve Kültür evi bilgi amaçlı ziyaretlere açık olarak hizmet vermektedir.

Birgi doğa yürüyüşleri için Birgi deresi boyunca ve Hacıhasan köyü yolu üzerinde uygun ortamlara sahiptir. Ayrıca, kent içi, kültür yürüyüşleri, foto safari ve bisiklet turları için oldukça uygundur.

Pansiyonculuğun gelişmeye başladığı kentte kültür ve tarih turizminin yanında ekoturizm için de uygun koşullar bulunmaktadır. Özellikle kentsel dokunun korunması, yöresel özelliklerin ve kültürün yaşatılması ekoturizmin yapılabilmesine imkan vermektedir. Ayrıca Birgi deresi vadisi takip edilerek Bozdağ zirvesine kadar ulaşan bölümde dağcılık ve botanik turizmi yapılabilmektedir.

Birgi Belediyesi: 0 232 5315004- 5315146

Birgi Jandarma Karakol Komutanlığı: 0 232 5315143

Birgi Çakırağa Konağı: 0 232 5315205

Birgi ÇEKÜL Çevre-Kültür Evi: 0 232 5315580

Birgi Sağlık Ocağı: 0 232 5315006

Ödemiş Otogarı: 0 232 5444746

  T.C. CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
         1939 TAŞKIN GENLİĞİ İNCELEMESİ
TAŞKINLARIN ÇEVRESEL ETKİLERİNE ANTİK ÇAĞDAN GÜNÜMÜZE BAKIŞ
         (Pilot Uygulama Derviş Ağa Camii)

1939 TAŞKININA İLİŞKİN İNCELEME VE RAPOR

                      (şekil 1 )
Birgi’de milyonlarca yıldır tektonik etkilerin belirleyici gücü yakın çevresinin ve Birgi’nin coğrafyasını ana hatları ile ortaya çıkarmıştır. Birgi, Bozdağ zirvesinin (2159 m.) güneyinden kaynaklanmakta ve tektonik etkilerle grabenin oluşumu sırasında gerilme etkisi ile ortaya çıkan derin çukurluğu işleyerek vadisini oluşturmuştur. Günümüze kadar sayısız taşkınlarla Bozdağ’ın güneyinde bugün Birgi’nin kurulduğu alana yerleşmiştir. Bu taşkınlardan biri olan 1939 yılındaki sel kent üzerindeki etkileriyle dikkate değer bir coğrafya konusu olmuştur. Celal Bayar Üniversitesi ekibince yapılan ölçümlerde Birgi deresinde Derviş Ağa camii mevkiinde hassas çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Derviş ağa camii’ne kuzeyden bakarak yapılan eski bir fotoğrafın kavuzluğundaki ölçüm şu sonuçları vermiştir. Caminin bulunduğu dere bölümünde enine alınan bir profilde Taşkın sırasında suyun kapladığı maksimum yüzeyin 102 metreye kadar çıktığı tespit edilmiştir (Şekil 2). Taşkının maksimum seviyesinde talvegde su derinliği 4.5 ile 5.3 metreler arasında olmuştur (Şekil 1). Buna en

“1939 yılında Birgi’de meydana gelen taşkın hakkında İsmail YURTDAŞ ile yapılan röportajda şunlar belirtilmiştir. 1939’da meydana gelen taşkın esnasında İsmail amca 9 yaşında idi. O dönemde çayın içinde çınar ağaçları mevcuttu ve çay üzerinde 4 köprü vardı. Korkunç bir gürültü ile gelen sel bu köprüleri de önüne katarak götürdü. Çarşı ortasında 3 kişiyi birden içine alarak onların ölümüne sebep olmuşur. Selin getirdiği büyük blokların bir kısmı hala dere yatağında durmakta, bir kısmı kırılmış vaziyette. Taşkın sonrası yapılan yeni köprülerde bu bloklar kullanılmış buna bağlı olarak köprünün alt kısmındaki taşlar çok eski. O dönemde caddenin kenarında aydınlatma amaçlı kullanılan, üzerinde lüks bulunan direkler suyun gücüyle birlikte yerlerinden sökülmüş. Taşkından önce çok şirin olan tarihi çarşı söğüt ağaçlarıyla çevriliydi ve çevrede bir çok su kaynağı vardı. Bir çok yerde toprak köklerinden gelen sular için yapılan çeşmeler vardı. Her evin altında küpler bulunuyor ve sular bu küplerden geçiyordu. 1951 yılında ilk kez su ve elektrik tesisatı yapıldı ve Birgi kendi elektriğini üretti”.

Yukarıdaki bilgiler yapılan ölçümleri teyit etmektedir. Taşkın sırasında debinin bu denli yükselmesi dere yatağının düzensiz morfolojisi, dere yatağı boyunca bulunan ağaçların sökülmesi ve taşkının gücü ile taşınan ağaçlar köprülerin altını doldurmuş ve suyun yaptığı tahribatı arttırmıştır. Köprülerin yıkılmasına, suyla gelen kayaçlarla birlikte gelen ağaçlar da neden olmuştur.

Sonuçta eski çarşıyı büyük ölçüde tahrip eden yaklaşık 67 dükkanı yıkan ve 3-5 kişinin ölümüne neden olan bu sel günümüz koşullarında da tekrar edebilir. Dere ıslahının büyük ölçüde yapılmış olması bu riski biraz olsun azaltmaktadır. “Nihayetinde gün mazinin aynasıdır”. Birgi’deki dolguların büyüklüğü ve yarıntıların derinliği geçmişe taşınan güncel bilgilerle aydınlatılabilmektedir. Bu nedenle Birgi depolarının araştırılması devam edecek ve rapor haline getirildiğinde ÇEKÜL’e sunulacaktır.
(şekil 2 )

                                                     Öğr.Gör. Serdar VARDAR
                                       Küçük Menderes Havzası Coğrafi
                                                 Veri Projesi Yürütücüsü
                                                            18.08.2007